پايان نامه بررسي و مقايسه رفتار اطلاع‌يابي آموزشي- پژوهشي دانشجويان تحصيلات تكميلي علوم انساني و فني مهندسي در استفاده از اينترنت در 148 صفحه ورد قابل ويرايش
چكيده :
پژوهش حاضربا هدف مقايسه رفتار اطلاع يابي آموزشي – پژوهشي دانشجويان تحصيلات تكميلي در استفاده از منابع اينترنتي و با روش پيمايشي صورت گرفته است . نمونه پژوهشي شامل 120 نفر دانشجوي تحصيلات تكميلي است كه به روش نمونه گيري تصادفي از بين دانشگاههاي جامع و فني شهر تهران انتخاب شده اند . به منظور گرد آوري اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته با پايايي و روايي كه از نظر اساتيد محترم و صاحب نظرانIT مورد تاييد بوده استفاده و براي تجزيه و تحليل داده ها از آزمون t و خي دو استفاده شده است .
يافته هاي پژوهشي نشان مي دهد كه اكثر دانشجويان دوره ارشد از طريق سايت كتابخانه و دوره دكتري از طريق خانه به اينترنت دسترسي دارند. ميزان استفاده دانشجويان رشته فني مهندسي از اينترنت بيشتر از گروه علوم انساني است و همچنين توانايي اين گروه نيز در مقايسه با گروه علوم انساني بيشتر است و يافته ها نشان مي دهد كه توانايي استفاده از اينترنت در رشته هاي تحصيلي مختلف متفاوت است.
همچنين يافته ها تفاوت معناداري بين دوره هاي تحصيلي و توانايي استفاده از اينترنت نشان مي دهد
نتايج پژوهش حاكي از آن است كه بين مدت زمان استفاده از اينترنت و رشته تحصيلي ارتباط وجود دارد.بعبارتي گروه فني مهندسي زمان بيشتري را صرف جستجوي اطلاعات از اينترنت مي كنند . همچنين اين گروه اولويت اول خود براي كسب اطلاعات از منابع اطلاعاتي را ، اينترنت و سپس كتاب معرفي كردند درحالي كه در گروه علوم انساني ، اولويت اول كتاب و سپس اينترنت مي باشد.
دانشجويان هدف ازجستجوي اطلاعات از اينترنت را پژوهش سپس كسب اطلاعات آموزشي اعلام كردند هدف از كسب اطلاعات براي انجام فعاليت هاي پژوهش و آموزشي را ،مرور پيشينه و سپس روز آمد كردن اطلاعات درسي اعلام كردند.
دانشجويان گروه فني ،نحوة آشنايي خود با امكانات اينترنت را در اولويت اول آزمون و خطا و در وهله دوم از طريق همكاران و دوستان مي دانند در حالي كه در گروه علوم انساني آشنايي اول از طريق دوستان و آشنايان سپس از طريق آزمون و خطا مي باشد. هر چهار گروه ترجيحا" ، منابع اينترنتي مورد نياز خود را از طريق موتور جستجوي وب شناسايي مي كنند بررسي دلايل استفاده از اينترنت نيز تفاوت معناداري را بين دو گروه نشان مي دهد و دانشجويان مشكلاتي مانند عدم تسلط به زبان خارجي و پايين بودن سرعت شبكه و هزينه بالا را از موانع موجود بيان كردند.
همچنين بررسي ها ، نشان داده كه رفتار صحيح جستجو در رشته هاي مختلف ، همچنين در دوره هاي تحصيلي مختلف متفاوت است.
هر چهارگروه خواستار يادگيري جستجو و استفاده از پايگاههاي اطلاعاتي هستند و پيشنهاداتي در جهت بهبود دستيابي استفاده از اينترنت بيان كردند.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول
مقدمه 1
بيان مساله 4
اهميت و ضرورت 6
اهداف پژوهشي 8
سوالات پژوهشي
فرضيه هاي پژوهشي 9
تعريف مفاهيم 10
تعاريف عملياتي مفاهيم 10
فصل دوم
مقدمه 12
رابطه خدمات دانشگاهي و توسعه ملي 13
تاثير دانشگاه در توسعه اقتصادي 14
تاثير دانشگاه در توسعه اجتماعي / سياسي 15
تاثير دانشگاه در توسعه فرهنگي 15
رسالت ، وظايف و خدمات دانشگاه 16
اينترنت 19
تاريخچه اينترنت 22
ابزارها و خدمات اينترنت 25
رفتار اطلاع يابي 31
خاستگاه مفهوم اطلاع يابي 33
جست و جوي اطلاعات و ساز و كارهاي بهينه سازي آن 34
انتخاب يك بانك اطلاعاتي براي انجام جست و جو 35
فرمول جست و جو 36
تركيب فرمول جست و جو با استفاده از عملكرد هاي موجود 37
انجام جست و جو 40
مدل هاي رفتار اطلاع يابي 41
مدل رفتار اطلاع يابي اليس 43
مدل رفتار اطلاع يابي كالتو 49
مدل رفتار اطلاع يابي بلكين 51
مدل رفتار اطلاع يابي مار چينونين 52
مدل رفتار اطلاع يابي ويلسون 54
مهارت باز يابي اطلاعات 62
رفتار اطلاع يابي مورد نياز در فرآيند پژوهش 64
فصل سوم
مقدمه 87
روش پژوهش 88
جامعه پژوهشي و روش نمونه گيري 88
ابزار پژوهش 89
روش تجزيه و تحليل داده ها 90
فصل چهارم
مقدمه 92
تجزيه و تحليل داده ها 93
فصل پنجم
مقدمه 118
بحث و نتيجه گيري 119
پيشنهادها 129
پيشنهادات براي پژوهش آتي 129
محدوديت ها 130
خلاصه 130
منابع فارسي 134
منابع انگليسي 138
چكيده انگليسي 141
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 : تحقيقات اليس وهمكاران 47
جدول 2-2 : مدل آگويلار 56
جدول 2-3 : چهار حالت اصلي جستجوي اطلاعات در وب 57
جدول 3-1 : توزيع فراواني دانشجويان بر حسب رشته تحصيلي 89
جدول 4-1 : عنوان : توزيع فراواني دانشجويان بر حسب جنس 93
جدول 4-2 توزيع فراواني سني دانشجويان 94
جدول 4-3 توزيع فراواني ميزان استفاده دانشجويان از اينترنت 95
جدول 4-4 : توزيع فراواني شيوه دسترسي دانشجويان به اينترنت 97
جدول 4-5 : توزيع فراواني ميزان توانايي دانشجويان در استفاده از اينترنت 98
شماره 4-6 : جدول خي دو مربوط به استفاده از اينترنت و رشته تحصيلي دانشجويان98
جدول 4-7 : جدول خي دو مربوط به توانايي استفاده از اينترنت و دوره هاي تحصيلي100
جدول 4-8 : توزيع فراواني مدت زمان استفاده از اينترنت توسط دانشجويان 101
جدول 4-9 : خي دو مربوط به مدت زمان استفاده از اينترنت و رشته تحصيلي 102
جدول 4-10 : توزيع فراواني اولويت استفاده از ابزارها و خدمات اينترنت 103
جدول 4-11 : توزيع فراواني استفاده دانشجويان از منابع اطلاعاتي 104
جدول 4-12 : توزيع فراواني اهداف دانشجويان از جستجوي اطلاعات 105
جدول 4-13 : توزيع فراواني اهداف پژوهشي دانشجويان 106
جدول 4-14 : توزيع فراواني اهداف آموزشي دانشجويان 107
جدول 4-15 : توزيع فراواني مربوط به شناسايي منابع اينترنتي 109
جدول 4-16 : توزيع فراواني نحوه آشنايي دانشجويان با اينترنت 110
جدول 4-17 توزيع فراواني دليل استفاده از اينترنت 112
جدول 4-18 :جدول في دو مربوط به دلايل استفاده از اينترنت و رشته تحصيلي 112
جدول 4-19 : بررسي رابطه يبن رفتار هاي صحيح جستجو و رشته تحصيلي 113
جدول 4-20 بررسي رابطه بين رفتار صحيح جستجو و دوره هاي تحصيلي 114
جدول 4-21 : توزيع فراواني مربوط به فراگيري خدمات اينترنت 114
جدول 4-22 : توزيع فراواني مربوط به عوامل عدم استفاده از اينترنت 115
جدول 4-23 : توزيع فراواني ميزان رضايت دانشجويان از وضعيت موجود اينترنت 116
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
شكل 4-1 :نمودار مربوط به جنس پاسخ دهندگان 94
شكل 4-2 : نمودار سني پاسخ دهنده گان 95
شكل 4-3 : نمودار مربوط به ميزان استفاده دانشجويان 96
شكل 4-4 : نمودار مربوط به نحوه دسترسي دانشجويان 97
شكل 4-5 : نمودار مربوط به ميزان توانايي دانشجويان در استفاده از اينترنت 99
شكل 4-6 : نمودار مربوط به مدت زمان استفاده دانشجويان از اينترنت 101
شكل 4-7 : نمودار مربوط به اولويت استفاده از ابزارها و خدمات 104
شكل 4-8 : نمودار مربوط به اولويت دانشجويان در استفاده از منابع اطلاعاتي 104
شكل 4-9 : نمودار مربوط به اهداف دانشجويان در استفاده از اينترنت 106
شكل 4-10 : نمودار مربوط به اهداف پژوهشي دانشجويان 107
شكل 4-11: نمودار مربوط به اهداف آموزشي دانشجويان 109
شكل 4-12 : نمودار مربوط به شناسايي منابع اينترنتي 110
شكل 4-13: نمودار مربوط به نحوه آشنايي دانشجويان با منابع اينترنتي 111
شكل 4-14 : نمودار مربوط به دلايل استفاده از اينترنت 113
شكل 4-15 : نمودار مربوط به دلايل عدم استفاده از اينترنت 114
فصل اول
مقدمه
اطلاع يابي فعاليت مهمي در جامعه بشري است . هر چند مي توان ادعا كرد كه اطلاع يابي همواره چنين بوده است . اما اين موضوع در جامعه اطلاعاتي متداول تر است . همانگونه كه قبل از پيدايش صنعت چاپ در قرن 15 ، انتقال اطلاعات بصورت شفاهي يا دست نوشته انجام مي شد . پس از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ ، اطلاعات بيشتري روي كاغذ توليد گرديد و به شكل هاي مختلفي چون كتاب جزوه ، گزارش و مجله علمي ذخيره شد . اطلاعات در طول قرن بيستم و قرن حاضر از طريق راديو و تلويزيون و بطور فزاينده اي از طريق ارتباطات الكترونيكي و به ويژه اينترنت نيز منتقل شده است .
تخمين زده مي شود كه اطلاعات توليد شده بين سالهاي 1970 تا 2000 بيشتر از كليه اطلاعات توليد شده در 5 هزار سال قبل بوده است (لارج ، آندرو 1382 : 27).
پيشرفت در فن آوري هاي اطلاعات و ارتباطي مسئول چنين انفجار اطلاعاتي مي باشد و اساس بسياري از اين تغيرات ، توانايي نظام رايانه اي براي ذخيره زيادي از اطلاعات ، پردازش سريع و قابل دسترسي ساختن آنها براي كاربران در سراسر دنيا از طريق شبكه هاي ارتباطي راه دور مي باشد .
- بدين گونه ارتباطات رايانه اي ( شبكه اينترنت ) ، ارتباطات راه دور و وسايل ارتباط جمعي ، نوعي " مثلث ارتباطات " را بوجود آورده اند كه دگرگوني هاي فن آوري پر اهميتي در عرصه هاي اجتماعي ، علمي و فرهنگي و ... حاصل آن است . و اصطلاحاتي همچون عصر ارتباط ، انفجار اطلاعات انقلاب ارتباطات ، جامعه اطلاعات و اسطوره يا ايدولوژي جامعه اطلاعات و نظاير آنها ، كه آنها ، كه در سال هاي اخير در كتاب ها و آثار پژوهشي محققان در حوزه هاي جامعه شناسي و فلسفه و علم ، و ارتباطات و علوم كتابداري و اطلاع رساني مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته اند ( معتمد نژاد 1371 ) .
در حال حاضر بحث هاي گسترده اي بدنبال تغييرات شگرفي كه اينترنت در اطلاع يابي و فعاليتهاي پژوهشي در جوامع علمي ايجاد كرده است وجود دارد و آن گوياي اين حقيقت است كه دراين سالها استفاده افراد بخصوص دانشجويان نحصيلات تكميلي از شبكه هاي الكترونيكي به سرعت افزايش يافته و اينترنت بعنوان يكي از مجراهاي قابل دستيابي به اطلاعات براي دانشجويان جهت انجام فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي در دانشگاهها و موسسات آموزشي عالي تبديل شده است . اين فن آوري در حال تغير شيوه هاي دانشجويان را در جستجوي اطلاعات ، ارتباط با همديگر ، هدايت پژوهش و آموزش و توزيع نتايج تحقيق تحت تاثير قرار داده است. چنين به نظر مي رسد كه سواد اطلاعاتي در جامعه اي كه دائم در معرض تغييرات فناوري و همچنين در معرض تغييرات اطلاعاتي بي شماري قرار دارد ، لازم است سواد اطلاعاتي شامل توانايي در تشخيص نياز ، توانايي ذخيره اطلاعات و توانايي باز يابي و ارزيابي انتقادي اطلاعات بازيابي شده و استفاده مناسب در زمان لازم ، مي باشد . سواد اطلاعاتي باعث رفتار اطلاعاتي مناسب در شناسايي ، كسب و اشاعه اطلاعات از طريق هر مجرا و رسانه اي مي شود . رفتار اطلاعاتي مناسب ، فرآيند جستجو ، بازيابي ، شناخت و كاربرد منطقي محتوا است . ( فتاحي 1382 ، 276 ) .
در نتيجه نياز به شناخت رفتار اطلاع يابي آموزشي – پژوهشي احساس مي شود چرا كه با شناخت رفتار اطلاع يابي و ارزيابي تاثيرات فناوري بر رفتار جستجو و نيز شناخت چگونگي استفاده دانشجويان از اينترنت و عوامل موثر در استفاده از آن ، جايگاهي براي پژوهش و آموزش و توسعه بوجود مي آيد و آن باعث افزايش پژوهش دانشگاهي و بهبود آموزشي مي شود .
بيان مسأله :
تاريخ قرن اخير نشان مي دهد كه كشورهايي كه به مسأله آموزش و پژوهش توجه خاصي داشتند توانسته اند به رشد اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي قابل توجهي دست يابند .
به همين دليل دولتهاي مترقي ، تاكيد بر گسترش پژوهش و ادغام آن در برنامه ريزيهاي آموزشي دارد . ( فتاحي 1383 : 277 )
از اينرو مي توان گفت كه نظام آموزش عالي نقش اساسي در توسعه جامعه دارد و هدف آن تربيت دانش آموختگاني است كه بتوانند مهارت هاي پژوهشي و آموزشي را كسب كنند كه توسعه چنين مهارت هايي از مهمترين اولويت هاي دانشگاه مي باشد ( پر يرخ و فتاحي 1384 : 16 ) .
در آيين نامه مقرات دوره هاي تحصيلات تكميلي دانشگاه ها اين امر مهم ذكر گرديده كه هدف از ايجاد دوره هاي كارشناسي ارشد و دكترا ، تربيت افرادي است كه با احاطه يافتن و آشنا شدن با روشهاي پيشرفته تحقيق و دستيابي به جديدترين مباني آموزش و پژوهش بتوانند با نوآوري در زمينه هاي علمي وتحقيقي ، در رفع نيازهاي كشور و گسترش مرزهاي دانش در رشته تخصصي خود موثر باشند محور اصلي فعاليتهاي آنان ، پژوهش و كسب تبحر در رشته خاص علمي خود مي باشند و به نظر مي رسد كه ممترين منبع كسب اطلاعات آنها براي فعاليت هاي آموزشي و پژوهشي علاوه بر كتابخانه ها، مراكز و پايگاههاي اطلاع رساني و يا اينترنت مي باشد .
امروزه به دليل قابليت هاي گوناگون و متنوع اينترنت هر روز استفاده كنندگان بيشتري به آن روي مي آورند و اكثر دانشگاههاي كشور نيز مبادرت به برقراري خدمات شبكه جهاني اينترنت به منظور پشتيباني علمي از دانشجويان نموده اند ولي بنظر مي رسد كه دانشجويان در امر دستيابي به اطلاعات دچار مشكل مي باشند كه مهمترين عوامل موثر در عدم دستيابي ، عدم آگاهي دانشجويان از منابع و شيوه هاي صحيح جستجوي اطلاعات و يا شناسايي نياز هاي اطلاعاتي خود مي باشند و يا اينكه اهداف و انگيزه ها و روشها را به خوبي نمي شناسند كه منجر به عدم دستيابي استفاده كنندگان به منابع مورد نياز مي شود .
در حاليكه با آگاهي ار رفتار اطلاع يابي صحيح در جهت تكميل برنامه هاي آموزشي و پژوهشي مي تواند پژوهشگران را در برنامه ريزي بهتر براي پژوهش با كيفيت بالا و توليد دانش جديد توانمند سازد چرا كه افزايش سريع حجم اطلاعات موجب شده كه دانشجويان و محققان گاه بدون اطلاع از مطالعات قبلي و با صرف وقت و هزينه كارهايي را انجام دهند كه جز دوباره كاري نتيجه اي ندارد در حاليكه با شناخت كامل از ويژگيها و اهداف و انگيزه ها و روش هاي صحيح جستجو مي توانيم مرتبط ترين و معتبرترين منابع اطلاعاتي مورد نياز را شناسايي كنيم و د رجهت رفع نيازهاي اطلاعاتي خود براي انجام فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي گام برداريم .
در اين راستا پژوهش حاضر به بررسي رفتار اطلاع يابي آموزشي – پژوهشي و آگاهي از اهداف و ابزارها و نوع اطلاعات مورد جستجو و شيوه دسترسي به اطلاعات در استفاده از اينترنت مي پردازد و اميد است كه نتايج راهگشاي بهبود و اصلاح شيوه هاي اطلاع يابي باشد .
اهميت و ضرورت :
يكي از رسالتهاي دانشگاه تربيت متخصصان و پژوهشگران است كه بتوانند تبحر لازم را براي انجام فعاليتهاي پژوهشي و آموزشي ، در زمينه رشته خاص علمي خود كسب كنند . لازمه اين امر ، توان بهره گيري صحيح و مناسب از اطلاعات مي باشد .
چرا كه اطلاعات بعنوان يكي از منابع ضروري جهت پيشرفت هاي علمي و فني كشور است و مي توان گفت كه در پيشبرد توسعه جامعه اطلاعات عاملي جدايي ناپذير است در توليد دانش و پژوهش كه به سهم خود ارضاي نيازهاي مردم را ممكن مي سازد اطلاعات جزئي با اهميت است ( ارجمند 1374: 11 ) .
يكي از راههاي كسب اطلاعات به روز ، استفاده از اينترنت مي باشد و با توجه به نقش مهمي كه اينترنت در امر دستيابي به اطلاعات روز آمد و ارتباط سريع ميان دانشمندان حوزه هاي مختلف علوم ايفا مي كند . لذا ضرورت شناخت بيشتر اينترنت توانايي هاي اين شبكه ، هدف و ميزان استفاده از اينترنت بعنوان يكي از راههاي دستيابي به اطلاعات و بررسي موانع و مشكلات موجود در استفاده مانند عدم آشنايي با شيوه هاي صحيح جستجو و عدم آگاهي از منابع و خدمات موجود در امر آموزش و پژوهش ضروري بنظر مي رسد ( فتاحي 1383 : 153 ) .
از طرفي با شناخت رفتار اطلاع يابي آموزشي و پژوهشي و آشنايي يا انگيزه ها و اهداف و شيوه هاي صحيح جستجو ، در وقت و هزينه دانشجويان و پژوهشگران صرفه جويي مي شود . دانشجويان مي توانند ، اطلاعات مرتبط و معتبري را بدست آورند و در جهت تكميل فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي خود از آن استفاده كنند تا از دوباره كاريها و يا استفاده از روش آزمون و خطا برحذر باشند بنابراين شناخت بيشتر اهداف جستجو و منابع و كانالهاي مورد استفاده و شيوه دستيابي به اطلاعات ضروري بنظر مي رسد تا با شناخت بيشتر،اطلاعات مناسب براي پژوهشگران و دانشجويان براي انجام فعاليتهاي علمي فراهم شود .
.
خاستگاه مفهوم اطلاع يابي
خاستگاه مفهوم اطلاع يابي مربوط به حوزه مطالعه استفاده كنندگان است و تاريخچه آن در مفهوم عام به نخستين مطالعات مربوط به ارتباطات علمي و استفاده اطلاعات باز مي گردد . كاربرد آن نيز متناسب با پيشرفت هاي اين حوزه تغير يافته است . نخستين اشاره ها به رفتار اطلاع يابي مربوط به استفاده دانشمندان از مجراهاي رسمي و غير رسمي ارتباطات بوده است كه بيشتر جنبه كمي داشته است .
اصطلاح « رفتار اطلاع يابي دانشمندان » نوعاً اشاره به رويكردي كه دانشمندان با همكاران خود مشاوره مي كنند از كتاب و نشريات بهره مي گيرند و در همايش ها حضور مي يابند ، مطالب پيش از انتشار يا تجديد چاپي را دريافت مي كنند: اما اولويت هاي آنها در انتخاب مجراهاي ارتباطي يكسان نيست . به مرور زمان تحولي به سمت مطالعات نظري و كاربرد فنون كيفي و يا تحقيقات « چند روشي » پديد آمده و به اين ترتيب ، معناي صريح دلالت ضمني اين اصطلاح براساس اين پيشرفتها ، سير تكاملي پيمود . به هم
